DESTPËKA FERHENGE

FERHEG ÖN SÖZÜ

ÖNSÖZ = PEŞGOTIN

Kürt dili onun direngen karakteri yüz yılardır bir çok badireler ile birlikte yine bir çok Devlet’lerce asimilesyon’un kuşatması ile geçen tarihi bence etnaloglar’ın yanlız onun dil yapısını incelemekle yetinmemeli . Kürt’ler sümerler kadar eski bir halk oldugu tüm tarihciler aynı görüşten başka seçenekleri olmadıgı ortadadır, bölgemizdeki pek çok dil yanlız arkolojik bugular’dan öğreniyoriz’ki yitip gitmişler . Kürt dili hayret veriçi öz geçmişi muçize bir varlık gibi kendini bu günlere getirebilmiş’tir. Hak etmiyormu kürtlere ve onun lisanına dahi millet dahi lisan dahi öz geçmiş, çünkü bögemizdeki yitip gidenler’in tarihi bugünkü dünya tarihine beşiklik etmiş bir tarihleri vardı . İşte mezepotanyanın yoklugunda ve varlıgında nice kayıplar nice ömürlü olanlar bizim bugünkü Dünyamızda ; işte Kürtler , işte Süryaniler , işte Ermeniler , belki Ermenileri koruyan ona hamilik eden birileri vardı . Fakat Kürt’ler gibi Süryani’ler gibi korumasız savunmasız ve Devletsiz oluşları naçar bir tarih’le bu güne gelenleri DAHİ sırasına koymak diger halklardan en fazla onların yani savunmasız kendi olanakları ile varlıgını südürenlerin hakkı degilmidir ? Kürt dili hakkında bazı aymazlık’ları ayıtmak için bir kaç söz söylememe lütfen tahammül gösterin . Kürt’çenin diğer Halk dillerdeki yansıntısı bilinmeli kürt’çenin izlerini Kürdüstan’dan On binlerce kilometre uzağında bir halkın dil iştima’sında hazır ve nazır bulabilirsiniz . Bakın Polen diline onun sayı rakam’lardaki (sed ) ( penç ) ( pençsed ) gibi pek çok Kürtçenin renklerini bulabilirsiniz , Batı lisanında veya Doğulu halklada bulabildigim kadar aynılıkları bu hazırladıgım leksiyonun son sayfalarına eklemeyi düşünüyorum. Kürt’lerin tarih’leri sümerler tarihine kadar uzandıgını kabul etmekten başka seçenin olmadıgı yapılan Arkolojik kazı ve bulguların delilleri ile tartışmalar yanıt bulmuş ifadeleri kullanmaktan çekinmiyorum !.. Avest’anın bir din kitabı oluşu Zeredeyşt peygamber diye bilinen (Zerdüşt) din öğretisi ve öğrenimi ile ta Hindistan ötelerine kadar Kürt’çeden isimler bulmak mümkündür . Kürtçeyi en çok paylaşan ve kullanan Halklar şupesiz Türkler ile Farslardır , Osmanlı dili’de diye bilinen Eski türk’çe o dönemde orta asyada öyle bir dilin olmadıgı çok kez söylendi kaldıki , eski türkçeden vaz geçilip yeni türk’çe diye bilinen ve onun öncüllüğünü yapan GÜNEŞ dil teorisi girişimi ile yeni türk’çe bugünkü şimdiki yazdıgım bu dilin orta asyada bulundugunu söylemek kadar saçma abes daha bir şey olmadıgını düşünüyorum . Bir örnek ; bu örnek tüm eski Türkçe diye sunulanlardan yüzde doksanı içinde geçerlidir ; TELAKKİ Telakkiyi önce serelim TE_LAK_Kİ Şimdide Kürtçeye baş vuralım ; Laq = Uygun , Yerinde , Laik anlamındadır . Kürtçede Te = Sen Türkçesidir Telaqi = Telakkinin ki si Türkçede son ektir ; Manası ise şahsi görüş veya anlayış , Anlayışla iyi niyet veya Nail olma kavuşmak , Vuslat , Visal , laik hal ve durumu çağrıştırır. Bilim Dünyası içinde işte Ağrı ve çevredeki kürtler ve Tarihleri Laq , Laqbûyin , Laqbûn , Laqkırın Telakki ise nasıl farklı telaffuz ile bize yabancılaştırıldığı meydandadır. Yunançadaki Laiki sözcügünüde irdeleyebilirsiniz . Kendi gölgemizden korkup kaçmanın tuaflığı var orta yerde , kendi milli değerlerimize sahip çıkmanın yolu tarihini bilmekten geçer . Türkçede L , F , J Harfleri ile başlıyan Kelime olmadığını Türk dil uzmanları bilakis söylüyor , Bunlrdan biri Bay Ali püskülüoğlu yazması ve Nadir nadi imzalı Öz Türtçe Sözlüktür . Demokrasi bir Kişi adından ismi Demokrat merhumdan fikirleri Laik ,Uygun , Münasip diye alınıp Logolaştırılıp Demokrasi telaffuz edile gelinmiş ; Yani Demokrasi sözcügü bile Kürtçedeki Laq , Laqbûyin , Laqbûn içeriklidir. Bu konuda kendimi yeterli iddası içinde de değilim , Ançak bildiğim kadarı ile gerçekler etrafında peşrev ( Pëşrëv ) atmasına atıyorum önsözde yanlız hatırlatmakla yetindim . Bu bilinçi çoğu kez kürt dili hakkında görüş belirten vede Kürtçe = Türkçe sözlük yazarları dikkatlerinde tütmayıp bende dahil kendi zenginligimizi başkalarına mal etmişiz . Tutucu anlamda ifade kullanmadım , malisef bende lūgatı yazarken şu kürt’çe , bunun karşılıgı bu türk’çedir derken yine aynı kusur işleniyor , asıl Küretçeyi başka halk lisanı gibi sunmak zorunda kalıyoruz . Türk’çe yeni Anadoluluların dilidir denilebilinir, Bütün anadolu halkların dili ile örülü bir dil isede ; Batı ve doğu dil’lerinde Fars , Güney’inde Arap dillerin etkileri vardır. Ne yazık Süryani, Kaldani, Rum , Ermeni gibi eski Anadolu’lular örneğin Pantiyos eski Romalılardan kalanlar ve onların Anadoludan en azından turzm dilide diyebileçegimiz deyimlerin verdiklerini aldıklarını ne kadar oldugunu sağlıklı anlamış degilim . Ad veya isimlerin milliyetini belirtmek çok hassas bir konu Doğulu ve Batılı lisanlara ait sözlük’lerde bir çok kürtçenin varlıgı orta yerdeyken hangisi kendi leksiyonlarında kürtçe isimelere bu Kürttür kürt milliyet imge’sini iliştirmişki bu inçelikleri bende yapayım . Leksiyonu yazarken şu bu millete dair imgelerden biraz kaçınık kelime dizimi olaçağı için hatırınzda bu durumu tutmanızı istiyorum . Dedigim gibi Kürt’çeden niçe ad , isimleri yabancı lūgat kitap’larında hiç bir yazar şu Kürt’çedir dediklerini bulamadın yok’lar liste’sindeyiz ordada; Hal böyle iken yinede Bilim, ilim ,irfan’dan söz etmeyi ihmal etmiyorlar . Sözlük yazma işi bir komisyon yani bir komite işi oldugu muhakkak’tır malisef biz kürt’lerdede bazı politik ihtiras’lar bir araya gelmeyi engelliyor . Bir kaç hafta içinde bir dernek kurabilme düzeyini yakaladık fakat binlerce Kürt aydını varken bir araya gelip bir Dil komitesi kurmayı bir türlü başaramıyoruz . Kusur görmekte bire biriz , eleştiri liderliğinde hep sıra bizim olsun isteriz ; Bu güne kadarda bir kaç muhterem kişiyi saymazsak Kürt’çe tartışması hep Asimileşmiş başka dil ile yetişmiş Kürtler medyada kafa ütülemişler . Kürt sevdası taşıyanlar bu tür tutumları terk etmelidirler, Çünkü politikanın bir sınırı olmalı sınırsız bir politik zihniyet’in zararı hem kişiye hemde toplumsal anlayışa felaket getirir inanacındayım . Benim’kisi sadece bir hatırlatmaydı ; Konumuz kürt dili ; Kütlerin zengin kültürel coğrafyası Dünya Tarih’ine beşiklik etmiş bir bölge’yi türlü hesaplarla sıf kendi tez’leri ile Kürt’leri kendi boy’larından saymak’la hem bölgenin Tarihine hemde bölgenin fiziki durumuna sahip’lenmeler dünden bugüne süre geldigi için Kürtler adeta bölgedeki egemen Devletler’ce paylaşılamıyan bir hazine olagelmiş . Kürt dil’ini talandan kurtarmayı herkesten önçe Kürt aydın insan’ına düşen bir görevdir. Temenni’lerim sağlıklı temennilerdir; kürt dil’ini biz Latin galıplarına sıgdırmaya çalışırken nüanslar heseba alınmıyor. Latin harfleri ile yazarken bir çok dil nüansınıda terk etmişlikle tanışıyoruz ; Örnegin uzun okunan Ë ve Ä vede uzun okunması gerekli Î nin içerigi tamamen hiç ele alınmamış . Sözcük serme veya sözcük yaymada denilen biçimde uzun okunan ünlülerin belirgin hali açıkca görülecegi ortada iken bu konu geçiştirilmişe terk edilmiş . Sözcük serme örneği ; Dı – lo –van –î *** Dan – ä e-va-rë-da *** î - ro î – şev bu bicimde yaklaşılrsa vurgu gah ön gah son harftedir , vurgu alan harften kastım sözcüğün eki edatını kast ediyorum , o halde bir faklılık var bu farklılığa da izah ettiğim uzun okunan ünlülerin kullanış biçimidir . Yok eğer vurgusuz kalmasını istiyorsanız uzun okunan ünlü kullanmadanda yazılabilinir . Bunların neden’selliklerini kullanış biçimlerini’de izah etmek zorunda oldugum için ,ÖNSÖZ haliyle biraz uzun olaçak bu konuda okuyucudan anlayış istiram ederim . Bilindigi gibi Kürt alfabesi henüz tüm kürtlerin ortak paylaştıkları bir alfabe’ye geçilmiş degil buda aradaki uyumu zorlaştırıyor, Bu soruna birde Lehçe yöre ağzı diye tabir edilen aksanlarda eklenince konu hayli çetin bir konu oluyor. Bu zor işte Ben tüm bildiklerim ile Kurmançi lehçesini ortaya koyarken elbet’te eleştiriye açığım fakat fazla eleştirici zihniyet’ede buyur kalem buyur kağıt otur yazda okuyalım derim . Kürt alfabesi Latin biçimi ile şöyle’dir A a - Ä ä – B b –C c - Ç ç – D d - E e – Ē ē – F f – G g – Ğ ğ - H h - X x – I ı – İ i – Î î – J j – K k – Q q- L l – M m –N n – O o - P p - R r – S s –Ş ş – T t – U u – Ū ū - V v – W w – Y y – Z z . Velhasıl Kürçenin kuzey kurmançi lehçesi rakam olarak ( 34 ) Latin harfinden ibaretir. Bilahre ileride örnekler verilecektir neden ( 34 ) harftir ? Konunun hassasiyeti ortadadır,Çetin bir konudur Gramer konusu, fakat her çetin konu içerigi anlaşınca mühteva’sı kavranılıca hiç’te sanıldıgı gibi zor olmadıgı çok kez şahit olmuşuzdur . Aramızdan göçüp giden Rahmetli ROGER LESCOT gibilerinin öz verilerini saygıyla anarken bazı eksik buldugum yerleri doldurmak cesaretini kendimde bulurken Merhum Roger’in dedigi gibi Ben arkadaşım Merhum Bedirxan’ın anısını devan ettirmek istiyorum fakat Kürt’çe benim ana dilim degil hata ve kusur’lar olursa beni mahzur görün . gibi hal beyan ederken ilk kez onun başlattıgını sandım ( XWE ) okumuşu aslında XÛ dan başka bir şey olmadıgı fakat merhum XÛ gibi kesinlikle yazılmaması vede okunmaması için israr beyan etmiş . Yine (XWA ) XO gibi okunurken duyulması zaman zaman kafa karışıklıgına yol açtıgını çok şahit oldun bunun buruklugu var, kaideyi istismar etmemek için ; Ben’de tavsdiye’sini uygularken , Fakat Kürtlerden Anadili için bu güne kadar çesaretli ve yeterli bir kalemin olmayışı varken bir yabancının Kürt’çe Ana dili olmuyanın düşüncelerini esas almak yeterli bulunmamalı . Uzun okunan bu ünlü Ë görecesine göre kısa okunan bu E Alfabetik kural biçimide sıra ön görülmemiştir ;sebebi ikisini birbirinden kolay arıt etme içindir . Ancak ünsüzlerden sonra gelen bu ünlü ë le bu e alfabetik düzen dışında tutulmuştur , sebebi ise okuyucuya kolaylık olacağı içindir. Örneğin Të = Geliyor ile Te = Sen gibi yakın yazılışla sözcük farkını okuyucu daha belirgin ve emin olması için yakın tutulup yazılmıştır . Neden iki İ-Î var konusu ise çünkü Îsal = Bu yıl , derken Î , s ile bağlı degildir Î hem Bu hemde edat’tın başka bir biçimi oldugu ayan’dır. Î yani uzun okunan Î normal okunan İ den farklı teleffuzu var bir kaç örnek daha Î - çıma , Î - çıbû Î - ev çıye gibi örnek’lerdende anlıyoruzki Î uzun okunur normal İ ye nazaran farkı var . İsim başlarına gelen her ünlü , ünsüzden bağdaşıksız okyunuyorsa o ünlünün uzun okunması veya telaffuz edilişte Kuman’çi lehcesinin dil yapısına lehçe olma özelliğini verir . Bunun için alfe’benin içinde uzun Ä uzun É uzun Î okunuşlu harlerin varğını dikkate almanızı tavsiyemdir I,ı yine oldugu gibi okunr , burada okuyuçuyada optik sorunu olanlarında harf seçme ve bellemek için bir kolaylık olur sanıyorum . Ben deniz yüze yakın Kürt’çe sözlü eser yazdım ses telaffuz’unu ben bilmezsem ya kim bilirki ; Î’ ile bu İ’ nin aynı olmadı net’tir, uzun okunan bu Î ile Îro = bu gün derken ve Şev = Gece bugeçe demek için uzun okunan bir Î gereklidir oda şudur Î ozaman yazış’ta böyledir, Îşev = Bu gece , Îro = Bugün , Îse / Îso = İsmail, böyle yazılır. Küçük uzun okunan şu î’ye gelinçe kelime cümle kurgularıda eger son harf î’ ile bitişler varsa Örnegi Bıra’tî = Kardeş’lik Jın’tî = Karılık veya kadınlık Tabî = Tab-î *** Şehrıstan ’î / Şarıstan’î = uygarlık veya Çagdaşık gibi bujuvalık gibi ; Kurmançi Kuzey lehçesi māna, his ‚duygu’un en yogun yaşandıgı bölge Ağrı , Sipan’ä xelat , Laçin vede yüz kilometre sağ ,sol bu yazılan isimlerin bulun dugu bölgedir . Bu bölge türkülerin en çok derlendiği yer vede merhum Exmde xani, Feqiye teyran , Meleyi veya Maleyi cızirî gibi Kürt Klasiklerinin yazıldıgı bölgedir, bu bölge Kürtçesi tüm kuzey Kürdüstan’a ev sahipligi yaptıgını rahatlıkla söyliye bilirsiniz . Ben denizde bu bölge Kürtçesini dikkate alarak sözlüğü yazmaya başladım ; Ermenistan vede Kafkasya Kürt’leride yine dediğim gibi serhat kökenlidir dil’deki özgeçmişleri Sipana xelat’lıdırlar. Konya gibi orta Anadolu vede Ege deki Örneğin Ağrı serhıdanı sonrası Söke Salızköy ve Söke ovası çivar köyleri ile Trakya’daki Çataltepe köylerde tümüyle serhat kökenlidir ,Orta Anadolu , Konya Kürt’leride Erçiş yani Van ve çevresi köken’lidir. Sözlügü yazarken hangi bilinçte oldugunu hatırlatmaya zahmet etmesinler . Ğ ile ğ’ nin neden gerekli oldugu sorunu ise iki eş anlamlı G ile başlıyan sözü veya kelimeyi bir birinden telafuzda veya sanaat’ta örnegin bir DUET bir PİYES bir ima için eş anlamlıyı ayrı ifade için yazım’da telaffuz’da veya vurgu\\\\\'da gerekli oldugu zaman Ğ veya ğ kulanmak lüzumu var. Örnek ; GOR = Mezar , Kabir, Sin *** Gor = Göre ,Görece gibi eş anlamlı durum’larda herhangi biri için ayrı GOR diye göstermek için seçim özel’dir ; o zaman Ğ gereklidir ĞOR herhangi biri için geçerlidir , telaffuz’da belirgenleşen oluyorsa neden yazılışta olmaz diye bir kuralmı var ? Yeri gelmişken onuda belirteyim Ben Lūgat yani Leksiyon düzeyinde bir sözlük yazıyorken gramer Kitabı ile Lūgat Kitabını birbirine karıştırmadan Bu kitaba baş vurmak gerek . Gramer kitapları yeni dil öğrenenler içindir, Leksikografi yani Lûgatçilik ise bir dilin dil’e āit tüm ilmi yönleri bir kitap’ta toplama işidir, bu işide zengin bir arşiv’li bir komitenin teşkilli girişimi söz konusudur . Fakat isteyen Bu kitabın ışığında Kürt’çe ile Türk’çe arasında kusursuz bir konuşmayı ögrenebilir ; Tabi sevgili Öğretmen’lerimizin gramer bilgisi ile öğrenmek daha elzem’dir. Bu kitapta kelime , çümle kurma , deyimsel gibi günlük konuşmada lisanın tüm renk’lerini vede hiç bir sözlük yazarından duymadıgınız pek çok kelimeyi bulma imkanı var . Bu gün hala eksiksiz konuşulan ve hiç bir sözlükte rastlamadığım pek çok kelime varlığını tespit ettim 30 yılımı alan bu sevda Kürtçe meraklılarına ve Özgürlük sevdama teselli olur diye yazdım . Demişidim Kuzey Kürdüstan’a dil yönünden Ev sahipligi yapan hatta bir ölçüde tüm KÜRT Dünya’sına Dil konusunda beşiklik etmiş yöreden yani AĞRI yöresinden işe koyuldum . Ağrı ismi bir çok mānalara gelir ; volkan bir dağ iken Agır = Ateş ism’ini alıp Çiya agır’î sonra’ları Çiya gır = iri , büyük dağ hatta , ağlayan dağ = Çiya gıri denildigi bile olmuş . Yine hz Nuh Peygamber’in Teolojide hayatın Dünya’ya ikinçi kez başladıgı yer diye bilinen yörenin bu yer oluşu bir çok Kürt şair’in Ozanın yetişti yer vede Kürt özgürlük müçadele Tarih’i açısındanda en çok kendisinden bahsettiren yerin yine Ağrı ve çevresi oluşu Kürt dilin ana mekanı durumundadır . LOZAN sınır konfransı sonrası Ilk kez Kürt bayrağı yine orada dikilmesi dikilen köyün ismi KANÎ KORK köyü’dur Bugün denişik şekillerde kulanılan Altan üste sırası ile YEŞİL SARI KIRMIZI renk’lerin gök kuşağından esinlenerek hayata geçiren bu yöre insanı sayesindedir. Kürt bayrağana ev sahibesi oluşu tüm kürt Dünyası’na ne derece önemli bir yer oldugunuda belli ediyor, leksikografinin neden o yöredeki esasları dikkate aldığını herhalde anlaşılmıştır. Sipan dağı yine ona keza Tarih ve edebiyatı Kürt Dünyasına baş taçı edilişi Belki Batı’nın Hamlet ve Julyet’i o kadar renk’li maçeralar yaşamadığı yerin bu sözlügün başladıgı yer oluş bana verdigi kıvançı herhade Sözlügü okurken anlıyaçaksınız . Sipan ismi kanım’ca şelale , şarlak isimlerinin sonradan denişik’ligi olsa gerek çünkü Kürt’çede şelale =şip demektir , sipan’ë xelat’ın mānası Xelat = Hediye ,Takı demektir şarlak veya şelale hediyesi olan dağ mānasındadır . Terminoloji hakkında bazı Ülke’lerde ve bazı Öğretim kurumlarında denişik isimlendirmeler oldugu için ortak bir yol izlenmedigi yüzünden bir ikilem yaşıyoruz ; Bende teminoloji’yi kullanırken ağırlık’la bizdeki yabancı ad veya isimlerde olduğu gibi yazacağım Fakat biz’deki ikilem durum’a daha kargaşa’ya yol açmadan terminolojik sorun’unu kelime’ler yanında kelime’lerle kısa cümle kurma ile anlaşılır kılıp okuyucu kendileginden zaten terim’sel manäyı anlamışlık sağlıyaçaktır . Bu konu’da bazı zaafiyet’ler çıkarsa lütfen Bir dil komite’si için bir araya gelmeyen ; Birlik kurmaktan kaçınan Siyasi’lerimizi sorgulasınlar . Sözlük neden Kuzey Doğu’dan yer seçildigi ise Ağrı 2 nci derece askeri Bölge olduğu halde Asimile’den en çok’ta o bölge kendini koruyup Kürt’çeden hiç ödün vermiyen yer olğu için’dir . Sözlük yanlız o yöre ile sınırlı tutulmuyaçak diyer lehçe lrimiz’de kelime hane’lerinin ya içine sepiştirileçek veya bir parantez için’de topluça el verdiğinçe kaydetmeyi düşünüyorum . Bazı sözlük yazar’ları harf sıralarken kelime’ ler küçük harf’lerle kelime başlarını yazmışlar ; Ben sözlüğü büyük harf’lerle kelime başlarını yazmayı yeyledim . Sözlüğü kullanmadan önsözü iyi okunması için önemle israr etme’mim sebebi demiş’idim farklı terim’leme ve bir dil kurultayı gibi Akademik birlik içinde Kürt dili ve onun lehçe’leri Lehçe’ler içinde farklı ağızlar , aksan’lar gibi nûans’lar Yanın’da halkımızın Eğitim hayatı sürekli engel’lendigi için Bilimde eğitimde Bilim’sel sözçük’ler dilimizde mahrum bırkılmışlığı büyük sorun değil , Kürtçenin güçlü bir tarihi örgüsü var . Kürt dili kendi haznesinde her Bilimsel , Teknolojik isime isimle karşılık vereçek güçtedir, buna emin olun Dünya medeniyetine beşiklik etmiş bir bölge muhtaç değildir ödünç kelime ve adlara , yeterki tam teşkil bir dil kurulu sağlansın . Ben açıkça buyur ediyorum kim Kürt dil’i gelişmemiş diyorsa ve çağın gerisinde diyorsa onlara söyleyeçek pek çok şeyler var ; Başta şunu düşünsünler baksınlar kendi Lûğat kitap’larına yüzlerçe Kürt adı ile isim’ler DOĞU ve BATI dil’lerde hala hazır kullanılırken , Ben hiç bir sözlük’te şu isim Kürt’çedir milliyet adının iliştirilmediği çok kez görmüşümdür. Okuyuçu farklı terim kullanış’ta çoğu kez bir ikilem’de kalmaması için ayrı bir sayfada , Bu Kitap’ta kullanılacak , Kısaltmalar ve Teriminoloji net anlaşılır yazılı bulunaçak . Ayrıca bazı Batı Lisan’larında kullanılan Terim’leri yazılıp ve onların biz’deki en yakın mānaları eklenip ayrı bir sayfada sunulacak . Her iki halde hem Kürt’çe hem yabancı Terim ad’ları birlikte kullanılacak , imla işaret’leri isimlerde eklemelerim olacak çünkü Öz Has kürt’çe yukarıda belirtiğim bölge olduğu için istisnalar ile fazla ilgilenilmemiştir . Ançak her ne kadar Kürt’çe Yazın hayatı verenlerin eksiklikleri olsada yine onları candan kutlarım , Çünkü bir çendere ortamında ançak o kadar yazın hayatı olabilir . Bu sözlüğü kullanırken ÜÇ Dilden Terimleme Kullanışına dikkat ediniz ; kısalt’malarda Koyu siyah’lar Kürt’çe açık siyah’lar Türt’çe ile Alman’ca birlikte verilmiştir ; Kursiv bu tipte yazılı olanlar latin Alman’casıdır . Bu konulara dair net bilgiyi sözlüğün Teriminoloji bölümlerinde yeterli derecede Kürtçe ,Türtçe , Latin içerikli Almanca ve Dini terimler ile Kısaltmaları bulabilirsiniz . Şunuda düşündüm ; Grm e önem veren bu kitapla tasarlanan çevrelerin ekseriyeti yabancı dil bilen çevrelerdir , Almancaya mal olan latin kaynaklı deyimler ki ; Latincenin Anadoludanda ta Kürt çoğrafyasına kadar bağınsız bir yapısı olmadığı bilinen bir şey olduğu için ,terim adları , Kürtçenin özü eril , dişilik yapısı latin dillerindekine yakın benzerliği sebebiylede Almanca , Kürtçe ve Türkçeye mal olan diğer māna içerikli kısaltılmış adlar ile birlikte Teriminolji kullanılmıştır . Kursiv yazılanlar yani şu tipte Kursiv olanlar Latin veya Almancadır . Fakat Sıradan günlük sözcük ihtiyacı giderenlerin ekseriyetide hiç Terimler gözetilmeden sözlüğe baş vuruluyor bu gibi hallerde her iki durumda da el verdiğince net olunmaya anlam kargaşasına düşmemeye dikkat ettim . Almanca Terim bölümü Almanca kulananlar için el verdiği ölçüde bir nebze Kürtçeye en yakın tercümelerle açıklamalar verilmiştir . Neden üç Dil terim isim’leri soru’su ise ; Birinçi’si Dini terim’lerin Kürt’çede Türk’çe üzerinden alındığı içindir , ikinçi’si Batı Dil’lerinden olduğu gibi alınmalar yaygın olduğu içindir . İlk bakışta okuyucuyu terim ve kısaltmaların hem Kürtçe hem Türkçe ve Latince – Almanca oluşu bir ikilemde bırakabilir , hayır dikkatinizi koyu siyah ve açık siyah üzerinde yoğunlaştırın göreçeksinizki aynıdır hiç bir farklılık yok , farklı gibi görünüşün sebebi ise LEKSİKOGRAFİ yazılırken Kürtçe kısımlara prensip gereği koyu siyahlı , açık siyahlılar türkçe kısmına ve kurvis tipi olanlarda latince veya Almanca kısmında yazılışta manā farkı yoktur . Kürtçeden başka bir dile veya başka bir dilden kürtçeye çevirimlerde özellikle şiirlerde tıpa tıp aynı çevirim bazı yerlerde imkamsızlıkların oluşu dilin nüansından kaynaklandığı için farklılıklar ola gelişin sebebidir . Tarihi dünya dillerinin en eski Dil’i olan GÜZEL Kürtçemizde eş anlamlı kelimeler yanında bir çok cümleden kurulu cümel’lerde bile eş anlamlı bir yarı satır hatta daha fazlasını bulmak mümkündür ; Bence dil demek fantezi demektir , Direngen aynı zamanda Şiirde Edebittada çok kolay kullanılan Güzel Kürt’çemiz neden fantezisiz kalsın ? Bunun için SYNONYM’ler yani Müteradif kelimeler el verdigi ölçü’de ilgili yerlerde kısaltılmış haliyle ( syn ) diye belirtilmiştir ; Ançak Synonym’leri Adjektiv’lerle yani Sıfat’larla sınırlı tutmayın Sıfat olmuyan pek çok eş anlamlılar vardır . Sözçüklerin mānalarını belirten Terimsel isimler’de iki biçim Parantez kullanılmıştır ; Giriş Parantezi [ ] satır arası ( ) ve Diğer diyalektler içinde bu işaret çindedir { } Anlaşılasında kolaylık olsun diye ŞERH niteliğinde bu işaret içindeki sıra nosuna göre (*...) AÇIKLAMALAR bölümüne bakınız , bu usül içinde kendi ihtiyari irādemle kendimi mahfuz sayıp uygunça teşkil ettim . Sözlük veya lūgatçılık anlayışım ; hiç olmazsa ilgili kişileri yanlız sözcük sunmakla yetinilmedem birazda olsa konuşturma telaffuz koşullarınıda izah etmekle heveslendirme yollalını devrede tutmaktır. Bunun için Kürt lisanında renkli ve perfekt konuşmanın ön koşulu dildeki organik yapıya dikkat için notuna bakmaya üşenmeyin çünkü farklılıklar size çok fayda sağlıyacağına eminim . Güzel Kürtçemizde cümle kurmada son ekler genellikle vurguludur , vurgu alan her harf normal halinden farklıdır bunun içinde son ek belirteçleri veya edat diye isimlendirdiğimiz tek veya birden fazla terkipli son eklerin son harfi sesli ise o halde vurgu almıştır bunun içinde son harf uzun okunur ; örneği *** Deri,-da ne hat’î ? = kapıdan gelmedinmi ? kapıdan gelmedinizmi ? *** Tıştek ne ma,-yë ! = Bir şey kalmamış ! *** Vıra,-vä ! = Burdan ! Buradan ! . Kürtçemiz Kürt insanının doğası gibidir bunun için bazı yabançılar bile Kürtler sert karekterli insanlardır demelerini onun dil haznesine iyi bakmalı ve dikkatla kulak vermeli ; Yoksa yanlız yazıyla yetinip günçel kürtçe konuşanlarla tanışmadan asıl öz Kürtçeyle tanışmamak gibidir. Lisan konusu basit anlaşılaçak konu değildir , telaffuzda sesli son harflerin ä , ë ,î ,û yapısı izah ettiğim gibidir. Kürt lisanı vurgusal bir lisandır dersen abartmamış olurum ; Çünkü konuşma esnasında el ve yüz veya diğer organların eşlik edişi olmadan konuşmak nerdeyse imkansız’dır. İşte bu el ile veya diğer organlarla telaffuz hali yazım hayatına sirayetin eksikliği çok gözleniyor ; Bunun giderilmesi içinde uzun okunan ünlülere dikkat etmeliyiz . Dediğim gibi Latin alfabelere Kürt dili sığmıyaçak kadar zengin’dir ; Bunun için pratik konşma ortamı Kürtçeyi iyi öğrenmek istiyenlere gereklidir . Sözlükte bu işaret Kevanok {} içinde Diğer Diyalektler yazyılıdır numaralanmamıştır ; Fakat aynı isimde numaralı olanlar var , numaralılar bu {} işaret dışındadır bunları ayrı manalı saymayın aynı manadadırlar sadece işaret içindekiler tercihen numara işareti konmamıştır . Ayrı diyalektler diye yazılanlar içinde bazı sözlük yazarlarınca Diyalekt olduğundan kesin emin olmadığım yeni türetilmiş olasallığıda bulunan sözcüklerde bulunabilir ; Fakat ulaşamadığım pek çok Diyalektlerde var bunların eksikliği görülürse okuyucudan anlayış ve hoş görü beklerim . Kürt’çede zaman zaman Hayvansal deyimler veya İnsani deyimler bir birine karıştırılıyor buda Yavan bir Edebiyat a kadar vardırılıyor ; Hayvan isimlerine zo anlamını iliştirirken , Hayvana âid hal ve durumlarında zo teririmi eklemeyi uygun buldum , çünkü ZAYİN ile ALIDANDIN her nekadar doğum ile ilgili isede Zayin hayvansal anlamlıdır . Bu gibi hallerde İkinci örnek AVIS ile HEMLE Gebelikle ilgili isede Avıs yine hayvansal mana içeriklidir ; bu kargaşayı gidermek için İnsana āit olana Antr hayvana āit olanada zo kullanmakta sakınca görmedim . Sözcük eklerini ayırmada virgül ile tek tırnak aynı amaç içindir . Koyu siyahlar Kürt’çe olduğunu açık siyahlarda Türkçe dir diye izah etmiş idim ancak ; Türkçe karşılığı yazılan yerlerde koyu siyah ile açık siyah karışık yazılanlar var ; Kürtçenin ve diğer Anadolu halkların sözcükleri çoğu kez eski Türtçe diye biline gelmiş , Bu işin ayıklanması yani hangisi hangi halka āittir belirlemesi başlı başına bir iş olduğundan ben yanlız eski Türkçe diye tanıtılanların bazılarını koyu siyah yazmakla demek isterken kastım bu sözcükler tüm Anadlu halklarına āittir izlenimini verdim . Eski Türkçeli koyu siyahlar , Anadolu halklarının ortak lisanı demek daha gerçekçi olduğunun kanısı içindeyim Kürtçenin malı’da denile bilinir koyu siyahlı sözcükler . Kürt Kültüründe aslında var olan , Fakat geliştirilmeyen bir ufuk açısını bu sitede bulma imkānı var . İsimlerini zikretmesemde belli olan bir durumada değinmeden edemiyeceğim ; bazı Kürtçe girişimcileri yeni yeni söcüklerle tanıştırdılar bizi bu bilinen birşeydir . Bu gibi durunlar için argumanlara baş vuranların elbette haklı yönleri var , fakat yeni bir söcük gerektiğinde diğer Milletler aydınları var olan söcükleri yenileştirerek kimi zaman tek bir sözcük bileşikleştirilip lüzum edilen yere yakıştırıp kullanmışlar . Başka bir deyişle dildeki mānayı geliştirilerek morfolojik durumda mecazen organik yapıya ters düşmeden yeni sözcük kullanmışlar , doğrudur bencede öyle olmalıdır . Tüm lisan sahibi ve o lisana āit Kültürüde bulunan Milletlerin kendi özlerinde uygarlıklarında eksik bir şey olmadığına inanıyorum , çağdaşlığa āit her söz teknolojide dahil kendi Dil Tarihlerinden ismler bulabilme durumu vardır , eksik olan şey ise onları arama hevesinden mahrumiyettir, Çağdaşlık ile muzdariplik bir arada yürüyülmez ki . Yeni isim ihtiyacı bir Milletin ne uyğarlığını nede çağdalıkta sönüklüğünü kanıtlamaz çünkü ; buluşlar , icatlar gah batıda gah doğuda veya kuzey , güneyden geliyor . Dilde en çok tutucu batılılardır dersem bana gücenmesinler ; Doğudan baharat yolu ile başka bir ismi ipek yolu olan şark yolu , Din yolu ile Kültürün sözlü yolu ve nesnel yolla Musiki enstromanlara varana kadar batılılar etkilenmişler fakat etkilerinişlerini kendi dil yapısı içinde eritip lisan ile başka kültürlere fazla fırsat tanımamışlar ; kendi dillerine uygun isimler yetiştirmeleri yaşatmaları bilinen bir durumdur . Bu durum diğer Milletler için geçerli değilmi ? bence geçerlidir , işte Kürtçede de yeni isimlere baş vurduğumda morfoloji ( Tehriyat ) ilkelerine riayet ettim . Fakat bazı Kürtçe girişimcileri Kürtçenin kendi özünde bulunanı Kelimeleri veya ekleri bileşik sözcük gibi yollarla yenileştirme yolunu tutmamışlar , sonuçta morfolojik bir dağınıklık sergilenmiş . Beni bunlardan ayrı tutan bu durumdur , Ben kendi tercihimi değil Dildeki asıl var olanı geliştirmeyi zorladım ; Örnek Tehr = Biçin , Biçem , Üslup , Tarz , Yordam Yat = loji , ist , izm gibi bilimsel kelimelerin takısıdır , kapsamı geniş bir ektir. Tehriyat = Morfoloji , Kelimelerin oluşum şeklini bilme ilmi Bu örnekte hiç bir yeni bir şey yok hepsi var olan şeyler , ançak onları bileştirmek , ilişkili kılmak kalıyor bunuda Kürt dili girişimcileri dikkatlerinde tutması yeterlidir . Sygılrımla ! Nebi Güler www.elat.ch